Coś podobnego dzieje się na „Nowej starej szkole”. W porządku, The Returners – w przeciwieństwie do dwóch wyżej wymienionych – nie przekraczają granic hip-hopu. Ich materiał mieści się w stu procentach w ramach tego gatunku. Nie jest więc żadnym eksperymentem, ale świadectwem rozwoju – już tak. Słychać to zarówno w utworach instrumentalnych, jak i tych, do których zaproszono gości. Kto wie, może w tych drugich nawet bardziej. Gdy myślę o utworach w rodzaju „Typowej historii” czy „Cutastrofy” – pomyślanych tak, by opowiadały jakąś historię za pomocą zrymowanych wyimków z cudzych nagrań – odnoszę wrażenie, że nacisk został położony w większym stopniu na robotę DJ-ską, aniżeli muzykę. Ta jest raczej surowa, przezroczysta. Tak to już bywa, gdy stawia się na popisy w klejeniu zwrotek skreczami.

Co innego numery, do których dograli się goście. To wciąż The Returners z doskonale znanym stylem, ale jakby bardziej dokręceni, podrasowani. Wszystko jest lepsze: brzmienie sekcji rytmicznej, dobór sampli, aranż i subtelne wprowadzanie elektroniki. Wreszcie rzecz najciekawsza: choć tytuł odsyła do dwóch przeciwstawnych szkół, muzyka Little’a i Chwiała gra ponad tym podziałem. Ponoć duet planował na początku stworzenie albumu dwupłytowego: z bitami nowoczesnymi i klasycznymi. Gdy słucham „Nowej starej szkoły”, trudno mi sobie wyobrazić taki podział. Bo gdzie by się znalazł na przykład „W imię postępu” z Guralem? Albo „Przepis na jutro” z Kubanem? Albo „Spadochrony” z Rasem? Te wątpliwości można by mnożyć. I dobrze, bo działają one na korzyść albumu. Pokazują, że The Returners idą w poprzek podziałów obecnych przede wszystkim wśród słuchaczy.

Innym dowodem na to, że ten duet raczej godzi, niż dzieli, jest dobór gości. Obecni są przedstawiciele właściwie każdego pokolenia – i to najmocniejsi przedstawiciele. Kilka przykładów. Włodi wie, jak wykorzystać status weterana, by jego przechwałki nie były ledwie czczym gadaniem: „Nie zjadam dzisiaj sceny, bardziej ci, co łakną wrażeń/ Po spotkaniu ze mną zaspokajasz gastrofazę”. VNM coraz śmielej pisze z pozycji pracodawcy i myślącego przyszłościowo biznesmena. Sariusowi, młodszemu o niespełna dekadę, jeszcze co innego w głowie; z jego rapu wyłazi głód szacunku.

Ci goście – uznani lub dobrze się zapowiadający – dostarczyli też utwory, które śmiało mogłyby uchodzić za reprezentatywne dla ich obecnej twórczości. Wyjątkiem jest właściwie Ras, który nawija jeszcze w duchu „starego” Rasmentalismu – tzn. sprzed zwrotu, który dokonał się w jego podejściu do tekstów w ostatnich kilkunastu miesiącach. Poza tym przypadkiem wszyscy nagrali utwory, które można by nazwać programowymi. Gural przemycający antyutopijne, silnie zakorzenione w kulturze wizje. Małpa ze swoimi impresjami, strzępkami myśli i rwanym, nerwowym warsztatem. Knap, który jak mało kto w Polsce czuje, jakie emocje pociąga za sobą słowo „blues”: „To szalone życie zaznajamia z niepokojem/ Najpierw fala zwycięstw, potem zdarza mi się wpadać w dołek”.

To, że zaproszeni raperzy dostarczyli swoje „the best of”, ma swoją drugą stronę: „Nowa stara szkoła” przynosi dokładnie takie kooperacje, jakich można było się spodziewać. Brak tu jakiegoś momentu zaskoczenia, nieoczywistego zestawienia podkładu z gościem czy wreszcie kombinacji samych gości (wyjątkiem udany międzypokoleniowy duet Włodiego i Otsochodzi). Trochę szkoda, że The Returners nie wykorzystali zdobytych przez lata znajomości i nie pokusili się o jakieś intrygujące krzyżówki stylów. „Nowa stara szkoła”, choć to projekt jak najbardziej udany, jest jednak trochę przewidywalna.