„Księgi Jakubowe”
Olga Tokarczuk

reżyseria: Ewelina Marciniak
dramaturgia: Magdalena Kupryjanowicz, Jan Czapliński
reżyseria lalek: Agata Kucińska
scenografia, kostiumy i reżyseria światła: Katarzyna Borkowska
choreografia: Kaya Kołodziejczyk
muzyka: Barbara Derlak (Chłopcy kontra Basia), Wojtek Urbański (Rysy) asystentka reżyserki: Karolina Szczypek
inspicjent: Kuba Olszak
obsada: Karolina Adamczyk (Wajgełe), Eliza Borowska (Elżbieta Drużbacka/Maria Teresa Habsburg), Aleksandra Bożek (Chaja), Barbara Derlak/Maja Kleszcz (Jenta), Magdalena Koleśnik (Gitla), Agata Woźnicka/Klara Bielawka (Katarzyna Kossakowska), Julia Wyszyńska (Młoda/Chana/Ewa), Dobromir Dymecki (Młody/Nachman), Michał Jarmicki (Elisza Szor/Pinkas), Mateusz Łasowski (Aszer/Kajetan Sołtyk), Wojciech Niemczyk/Michał Czachor (Jakub Frank), Bartosz Porczyk (Antoni Kossakowski „Moliwda”/Józef II Habsburg), Julian Świeżewski (Benedykt Chmielowski)

premiera: 13 maja 2016 r., Scena Duża
W tradycji żydowskiej chrzest członka gminy jest grzechem śmiertelnym. Mimo to w XVIII wieku Jakubowi Lejbowiczowi, zwanemu Frankiem, udało się przekonać do tak haniebnego czynu sześć tysięcy Żydów ze wschodnich kresów I Rzeczypospolitej. Olga Tokarczuk opisując w „Księgach Jakubowych” historię samozwańczego mesjasza, uzupełnia białe plamy historii Polski. Dopuszczając do głosu podolskich Żydów, zarówno tych, którzy zwalczali Franka, jak i tych, którzy w niego uwierzyli, przeciwstawia się popularnej, sienkiewiczowskiej wizji Rzeczypospolitej Obojga Narodów jako Polski niemal wyłącznie szlacheckiej i katolickiej. Z przyjętej przez Tokarczuk perspektywy, dominacja polityczna i religijna Polaków jawi się jako opresyjna i niesprawiedliwa, zaś oparta na równości sekta Jakuba Franka stanowi jedną z niewielu przestrzeni wolności w ówczesnym społeczeństwie. Ewelina Marciniak w inscenizacji monumentalnej powieści Tokarczuk koncentruje się na uniwersalnych wartościach, które decydować mogły o przystąpieniu do heretyckiej sekty Franka: potrzebie osobistej wolności, równości wobec prawa, poczuciu wspólnoty, a przede wszystkim – potrzebie wiary i doświadczenia religijnego. Bada, w jaki sposób kontakt z boskością przeżywa nie tylko dusza, ale i ciało. Przygląda się mu w sytuacjach codziennych, jak i podczas rytuałów, wokół których koncertowało się życie religijne sekty. Próbuje odpowiedzieć na pytanie, jak bliskie sobie są doświadczenie erotyczne i doświadczenie mistyczne.

Spektakl dla widzów dorosłych.

„Księgi Jakubowe” – słowo od dramaturga
„(…) Nie uwspółcześniliśmy tej książki. Nie przepisaliśmy jej. Spróbowaliśmy zawierzyć historii opowiedzianej przez Olgę Tokarczuk. >>Ksiąg Jakubowych zresztą uwspółcześniać nie trzeba. W tej historii o wędrówce kilku tysięcy polskich – podolskich – Żydów poszukujących własnego miejsca, bezpieczeństwa i godności – są bowiem momenty, które aż nadto wyraźnie rymują się z dzisiejszymi migracjami ludności. Rymuje się również, co ciekawe, logika argumentacji przeciwników – początkowy sceptycyzm kasztelanowej Kossakowskej z powodzeniem mógłby się dziś wpisać w neoliberalną, wyzbytą z wszelkiej empatii narrację sprzeciwu wobec przyjmowania uchodźców. W wielu miejscach wystarczy zatem uważniej posłuchać, by świat osiemnastowiecznej Rzeczypospolitej zaczął rozbrzmiewać sprawami dzisiejszej Polski. Drogę przez ten odległy, a zarazem miejscami bardzo bliski świat torowaliśmy sobie, możliwie ostrożnie, korzystając przede wszystkim z dwóch kluczy. Pierwszy z nich to zbudowanie wyrazistych >>obozów – Polacy i Żydzi. Ksiądz Chmielowski, poetka Drużbacka, kasztelanowa Kossakowska, biskup Sołtyk z jednej strony. Z drugiej Frank, Chana, Nachman, Wajgełe, Chaja, Gitla. I jeszcze Pinkas – dopełnienie trójkąta pomiędzy Żydami, heretykami i Polakami, którego dynamika napędza sporą część tej historii. Obozy z czasem mieszają się, interesy przeplatają; bezczelny koncept Franka, by poprzez herezję podnieść status społeczny jego ludzi, uruchamia lawinę zdarzeń, w które nikt by nie uwierzył, gdyby nie to, że zdarzyły się naprawdę. Drugi klucz to klucz kobiecy. Z jednej strony – to kobiety stanowią o sile sekty Franka, to dzięki ich poparciu i wierze, ale także ich ciałom i ich opiece Jakub jest w stanie utrzymać jedność grupy. To one niosą również najbardziej dojmujące, choć często schowane pod teologicznymi rozważaniami, historie – te przyziemne, związane z ciałem, z umierającymi dziećmi, z konsekwencjami bycia w komunie biedaków dzielących wiarę w lepsze życie. Z drugiej strony – figura kobiety to sedno herezji Franka, sfeminizowanej hybrydy judaizmu i chrześcijaństwa, która w centralnym punkcie ustawia Szechinę – kobiecą obecność Boga. Dlatego przyjrzenie się kobiecym wątkom w >>Księgach Jakubowych pozwala nie tylko zrozumieć dynamikę sekty Franka, ale też przyjrzeć się z innej strony chrześcijaństwu – zastanowić się, jakie mogłoby być, gdyby nie było takie, jakie jest”.

*Jan Czapliński, „Kilka słów o adaptacji albo co czuję do Olgi Tokarczuk”, [w:] program do spektaklu „Księgi Jakubowe” w reż. Eweliny Marciniak, red. Karolina Kapralska, maj 2016